Pieter trouwde, 18 jaar oud, op 1 december 1830 in Amsterdam [Register 5 folio 26v] met Geertrudis [Geertrudis] Looman, 24 jaar oud, nadat zij op 18 november 1830 in Amsterdam in ondertrouw zijn gegaan [Bijlagen Nº11 Ondertrouwakte]. In de ondertrouwakte had Pieter als beroep 'onderwijzer' en woonde in de Amstelstraat hoek Wagenstraat. Geertrudis was zonder beroep en woonde in de Noorderstraat bij de Reguliersgracht Nº1; haar vader was Stokviskoper. Als getuigen traden op – [1&2] de beide vaders – [3] Jan van Lieuwen, 32 jaar, schoenmaker, en [4] Henricus Hulsman, 33 jaar, winkelier.

Geertrudis is geboren in 1806 in Brielle, dochter van Mattheus Looman en Joanna Maria Meijnken, beiden uit Amsterdam. Zij is gedoopt op 30 november 1806 in Rooms-katholieke kerk Brielle [Huwelijksbijlage 18 november 1830]. Geertrudis is overleden op 9 april 1849 om 22:00 in Amsterdam, 43 jaar oud. Van het overlijden is door [1] Pieter van Solt en [2] Guillaume Philip Dupont, 40 jaar, koekebakker, wonende Sint Jansstraat 36, zwager van Geertrudis, aangifte gedaan op 10 april 1849 [Fiche 2 akte 147]. Zij woonden in de Noorderstraat, Kanton 2, Nº21.

Bij de vernoeming van zijn kinderen is de oudste dochter vernoemd naar zijn schoonmoeder, de tweede dochter niet naar zijn al overleden moeder, maar naar zijn echtgenote. De voornaam Diena komt verder in de vernoeming niet meer voor. Zijn oudste zoon wordt keurig naar vader vernoemd, maar de zoons daarna niet naar zijn schoonvader!

In het bevolkingsregister van 1851 woont het gezin van – toen – weduwnaar Pieter van Solt met zijn zes kinderen en schoonzus Suzanna Looman, schoolhoudster, in de Noorderstraat 21. Zelf is Pieter op nr 21 overleden, evenals zijn derde dochter en jongste zoon.

De kinderen zullen nog lange tijd in de Noorderstraat blijven wonen, zij het op nr 75, tot in het begin van de 20^e eeuw. Dochter Anna had er een Handel in Lingeries en Confections. Zoon Willem, boekhouder bij de Credietvereeniging, woonde er en kocht het pand van zijn oudste zusters voor de som van ƒ 7.000.- [met dit bedrag was kennelijk de verzorging van de bejaarde zussen in het St.Bernardus geregeld] en het pand werd verkocht na zijn overlijden in december 1911 voor ƒ 3.500.-.

Pieter is overleden op 14 maart 1860 om 03:00 in Amsterdam, 48 jaar oud in de Noorderstraat, Kanton 2, Buurt AA Nº479. [Register 2 folio 102]. Van het overlijden is aangifte gedaan op 16 maart 1860. Het overlijden is aangegeven door [1] Johannes Cornelis Mulder, 45 jaar, schilder, wonende Achterburgwal f 246, en [2] Wilhelmus Martinus van Elwe, 31 jaar, kledermaker, wonende Rokin A 411.

De wet voor het lager schoolwezen en onderwijs in de Bataafse Republiek van 3 april 1806 verdeelde de lagere scholen in bijzondere en openbare scholen. De eerste worden bekostigd uit particuliere fondsen, terwijl de tweede een bijdrage uit een publieke kas ontvangen. In de schoolwet van 1806 is de instructie voor de schoolopzieners en de commissies van onderwijs integraal opgenomen. De schoolopziener moet een duidelijk overzicht hebben van het aantal scholen, de typen scholen en de materiële toestand van de scholen in zijn district. Door tenminste tweemaal per jaar schoolbezoeken af te leggen krijgt hij een indruk van de onderwijzer zelf en diens pedagogische kunnen. Speciale aandacht moet worden besteed aan de verbetering van de schoollokalen, het geven van onderwijs aan kinderen van minvermogende ouders, de verbetering van de maatschappelijke en financiële positie van de onderwijzers en de controle op het "onafgebroken schoolhouden en schoolgaan". De schoolopziener is lid van de departementale commissie van onderwijs, die haar gewone vergaderingen driemaal per jaar houdt. De taak van de departementale c.q. provinciale commissie van onderwijs is vierledig, te weten: a. het toezicht op de naleving van de schoolwet van 1806; b. het examineren van kandidaat-onderwijzer[e]s[sen]; c. de bespreking van de ingekomen stukken en de viermaandelijkse en jaarlijkse verslagen van de schoolopzieners; d. de bespreking van maatregelen ter verbetering en vernieuwing van het onderwijs. Buitengewone vergaderingen worden o.a. gehouden voor het examineren van kandidaat-onderwijzer[e]s[sen]. In Amsterdam was er ook een plaatselijke schoolcommissie. Na de Franse overheersing verklaart Willem I: "De Wet, van den 3den April 1806, zal, bij voortduring, beschouwd worden als de grondslag der Nederlandsche school-inrigtingen……"

Pieter van Solt heeft – vanaf de toelating tot het beroep in 1828 - zijn onderwijscarrière geheel doorgebracht op de Stadsarmenschool. Daarom kort enige aandacht voor dit type school. De uitroeping der Bataafse Republiek in 1795 en de daarop gevolgde scheiding van Kerk en Staat hadden tot gevolg, dat de school aan de directe invloed der Gereformeerde Kerk werd onttrokken. Het College van Curatoren der Stads Armen Scholen te Amsterdam, dat in 1797 door Burgemeesteren belast werd met het beheer dezer scholen, streefde krachtig naar verbetering van het onderwijs. Van belang zijn de activiteiten van na 1815. Curatoren verzorgden zoveel in hun vermogen was de hygiëne op de scholen. Zo bevorderden zij de vaccinatie en bestreden ze het hoofdzeer. Waar dit mogelijk was, lieten zij "draairamen aanbrengen ter bevordering der doorstraling van frissche lucht". Op raad van de schilder Pieneman lieten zij de ruiten der vensters, waar het zonlicht al te fel binnenstroomde, "besmeren met krijt, waarin wat groene verf was gemengd". Van verwarming der lokalen was in de eerste helft der negentiende eeuw geen sprake. Schoolvakanties dateren van het jaar 1803. In de maand augustus van dat jaar werd voor het eerst veertien dagen vakantie gegeven aan de leermeesters "ten einde zig wat buiten de stad te gaan verlustigen". Aller-droevigst bleef echter de toestand der schoolgebouwen. Het stadsbestuur had de zorg voor aanschaffing en onderhoud dezer gebouwen. Afzonderlijke klaslokalen bestonden niet. Alle leerlingen, groot en klein, soms 700 of meer, zaten in één grote ruimte. Het aantal scholen, dat in 1797, toen het College van Curatoren der Stads Armen Scholen werd ingesteld, elf bedroeg met totaal 3300 leerlingen, was in 1831 gestegen tot twaalf met 6000 leerlingen, terwijl 3000 leerlingen op plaatsing wachtten.

De traktementen der onderwijzers waren in 1820 – jaarbedragen - als volgt:

Uit de jaarverslagen van Curatoren blijkt duidelijk, dat het doel, dat men met de scholen nastreefde, naast het bijbrengen van een weinig kennis, vooral was, de leerlingen in te prenten, dat ze afhankelijk waren, dienstbaar hadden te zijn, dat ze tevreden moesten zijn met de plaats, die zij in de maatschappij innamen. In 1817 richtten Curatoren een circulaire aan de eerste leermeesters naar aanleiding van verschillende ontvangen klachten over mishandeling. Curatoren gelastten de leermeesters de lichamelijke straffen zeer spaarzaam toe te passen. De straffen mochten alleen worden uitgedeeld "na, afloop der werkzaamheden, in tegenwoordigheid der andere leerlingen en met de nodige toespraken". Het toedienen van de straf moest als afschrikwekkend voorbeeld dienen voor de overige leerlingen. Zo ging het tot 1838. Toen werd "het aanwenden van lichamelijke strafoefeningen of kastijdingen ten eenenmale aan alle leermeesters en onderwijzers op de Stads Armen Scholen verboden". Bijzonder feestelijk was de bijeenkomst in de Lutherse kerk op 23 maart 1847. Op deze dag werd het vijftigjarig bestaan van "het verbeterd onderwijs" op deze scholen feestelijk herdacht. Een gedenkpenning werd geslagen, vertonende aan de ene zijde het Stadswapen tussen de jaartallen 1797 en 1847 en de woorden: Stads Armen Scholen - Verbeterd Onderwijs. Op de keerzijde staat het zinnebeeld der Verlichting met de woorden: Onderwijs een schat voor - een schild tegen armoede. De Wet op het Lager Onderwijs van Van der Brugghen deed de Wet op het Lager Schoolwezen en Onderwijs van 1806 vervallen. De Wet op het Lager Onderwijs van 1857, die 1 januari 1858 in werking trad, bracht grote veranderingen. De Plaatselijke Schoolcommissie had als haar mening uitgesproken, dat het College van Curatoren der Stads Armen Scholen niet verenigbaar was met deze wet en dat daarom ontbinding van het college met 1 januari 1858 noodzakelijk was. Curatoren waren echter van mening, dat, waar hun college er een was van bestuur en niet van toezicht, het niet behoefde te worden ontbonden. Het stedelijk bestuur handhaafde het College van Curatoren, doch beperkte aanzienlijk zijn zelfstandigheid. Curatoren gevoelden zich daardoor miskend en gegriefd. Het gevolg van de wrijving, die hierdoor ontstond, was, dat Burgemeester en Wethouders in 1860 besloten het college op te heffen. In de wet van 1806 was aangegeven aan welke eisen de onderwijzers moeten voldoen. In de verordeningen op het afnemen en afleggen der examens werden vier rangen onderscheiden.

De vierde rang was de laagste rang en was bestemd voor diegenen die tamelijk bedreven zijn in het lezen, schrijven en rekenen en tot het geven van onderwijs enige aanleg hebben. Het was voor de vierde rang voldoende om examen af te leggen bij de Schoolopziener van het district. Deze moest echter verslag doen aan de commissie van onderwijs die besliste over de toelating en het bewijs. Voor de overige rangen moest het examen afgelegd worden voor de Commissies van onderwijs of de plaatselijke schoolcommissies. In de verordening stond nauwkeurig omschreven welke proeven van bekwaamheid de kandidaat moest afleggen. Het examen voor de derde rang kwam in het begin van de 19e eeuw het meest voor.

In de Zomervergadering van 1828 zijn de aanvragen voor den vierden Rang besproken. Pieter van Solt, 16 jaar oud, was als Kwekeling werkzaam in de Stads Armen School Nº11, had nog geen acte, heeft zijn getuigschrift ingeleverd en ƒ 2,50 examengeld betaald. Pieter van Solt is op 29 juli 1828 geëxamineerd voor Akte 4. De resultaten worden gekwalificeerd met termen in oplopende volgorde van bekwaamheid: "gering" [nauwelijks voldoende], "matig" [net voldoende], "redelijk" [ruim voldoende], "vrijwel/vrij goed" en "zeer goed". Pieter is geslaagd met een redelijk resultaat voor rekenen, gering in schrijven, matig in lezen, vrijwel in taalkunde en "allen toonden eenen vrij goeden aanleg te hebben voor het geven van onderwijs".

Wanneer Pieter de derde rang heeft verworven kan niet worden achterhaald. Op 14 oktober 1835 heeft de Provinciale Commissie van Onderwijs in Noord-Holland een acte van algemene Toelating als Schoolonderwijzer van den 2^e Rang afgegeven. Vervolgens doet Pieter pogingen zo snel mogelijk de 1^e Rang te bereiken. Daartoe moet hij veelvuldig examen afleggen, te beginnen in 1836. Hij is dan 24 jaar en woont: "In de Nes boven Nº9".

Op zijn nevenstaande aanvraag voor wat heette "het worden toegelaten tot het Examen naar de Vacante scholen alhier" van 21 april 1836 – waaruit overigens blijkt dat zijn 'schrijven' sinds 1828 behoorlijk is verbeterd - krijgt hij een oproep met als tekst:

Per schrijven van 13 mei 1836 wordt Pieter gevraagd zijn vakkenpakket aan te melden. Conform de inschrijvingslijst doet hij examen in "Lezen, schrijven, rekenen, Nederduitsche Taal, Aardrijkskunde en Geschiedenis". Tot de examenopgaven behoorde o.m. maak een "Tabel van de merkwaardigste gebeurtenissen van ons Nederland van 1648 tot 1748 in een verhalend overzigt onzes Staatsveranderingen gedurende dien tijd"; de uitwerking van Pieter besloeg bijna twee dichtbeschreven pagina's met jaartallen en voorvallen!

Nevenstaand zijn proeve van schrijfbekwaamheid in de vorm van een 'motto'. "Kundigheden maken het sieraad der rijken en den rijkdom der armen uit". Amsterdam, den 1^e Juni 1836 - Nº24 – P.van Solt. Nummer 24 was zijn volgnummer op de inschrijvingslijst.

De eerste poging had geen succes en Pieter moest op 19 juni 1837, nu wonende in de St Jorisstraat 5, zich opnieuw aanmelden, waarop onderstaande uitnodigingsbrief volgde:

Het zijn dezelfde vakken als een jaar eerder. Het examen heeft een vergelijkend perspectief. Van de 27 kandidaten – Pieter van Solt heeft nr 19 op de inschrijvingslijst - worden er 16 tot het examen toegelaten, waaronder Pieter. Er zijn kennelijk maar 5 vacatures en ook dit keer hoort Pieter niet tot de vijf besten. Op 29 mei 1838 meldt hij zich, dan wonende in de Beulingstraat 7 [foto], opnieuw aan om toegelaten te worden tot het vergelijkend examen voor schoolhouder [zijn schoonzus is dat ook] ter verwerving van "een acte van speciale admissie" door de Burgemeester afgegeven, de enige mogelijkheid om verder te komen. Er zijn twee varianten van schoolhouders, diegenen die ruimte beschikbaar stellen zonder zelf onderwijs te geven en diegenen die met de verantwoordelijkheid voor de beschikbare ruimte ook het onderwijs verzorgen. Het gaat dus weer om het hele vakkenpakket.

Op de inschrijvingslijst krijgt Pieter Nº4 en wordt toegelaten tot het examen. Alle opgaven en uitwerkingen zijn – net als van de meeste andere examens - bewaard gebleven. Op de onderdelenuitslagenlijst staan voor Pieter allemaal "a's, a/b's of b's", zonder een overzicht van de vacatures en wie er voor die vacatures in aanmerking komen. In elk geval behoort Pieter tot de goede kandidaten. Of hij zijn kansen om een plaats als schoolhouder te verwerven zelf erg hoog achtte in een tijdperk waarin Rooms-katholieken nog werden achtergesteld bij de Protestanten, kan uit zijn motto "Men is gewoon van magt misbruik te maken zelfs tot zijn eigen nadeel" voor de schrijfoefening niet worden afgeleid.

Ondertussen is Pieter van Solt 1^e ondermeester geworden op de Rooms-katholieke Armenschool 1 aan de Nieuwmarkt en krijgt een heel behoorlijke beoordeling van de inspecteur in 1839.

In 1842 heeft Pieter van Solt zich opnieuw aangemeld voor vergelijkende examens, maar daarvan is het archief verloren gegaan – op onderstaande uitnodiging na – kan dus niets worden gemeld.

In het jaar 1842 was Pieter van Solt 1^ste ondermeester met de 2^e Rang en met een Bekwaamheid van "zeer goed" en een onbesproken Gedrag op de Roomsch Catholijke Armschool Nº1 in de Warmoesstraat te Amsterdam met 360 jongens en 320 meisjes. Hij had daar een inkomen van ƒ 350.- De school had een hoofdonderwijzer, een 1^e ondermeester, een 2^e ondermeester, drie kwekelingen en 2 kandidaat-kwekelingen [voor het onderwijsvak werd nog in een gildenstructuur opgeleid]. Van de school wordt gezegd dat "Het school lokaal in verschillende vertrekken moetende verdeeld worden, laat dit niet na eenig ongerief te veroorzaken".

In juli 1843 meldt Pieter van Solt zich, nu wonende in de Noorderstraat 21 bij de Reguliersgracht, met een "acte van den 2^e Rang berustende bij de Bestuurders der Stads Tusschen-Scholen", aan voor het vergelijkend examen over het hele vakkenpakket om te kunnen dingen "naar eene der Vacante plaatsen van bijzondere Scholen der tweede klasse". Ook daartoe had hij een "Acte van Speciale Admissie" van de "Heeren Burgemeester en Wethouderen" nodig.

Pieter wordt toegelaten met examennummer 6. De examenopgaven zijn voor – selectie -:

Er was van dit examen geen uitslag in het archief, maar aan de uitwerkingen van Pieter was te zien dat hij het goed gedaan moet hebben, voor zover je dat 165 jaar later kan beoordelen natuurlijk. Uit het jaarverslag blijkt dat Pieter van Solt ondertussen ƒ 400, - verdient, maar dat zijn school nog geen eigen schoolgebouw, maar wel 430 jongens en 260 meisjes, een extra ondermeester en zes hulponderwijzers heeft. De toelichting is veelzeggend: "Het minder vooruitzicht der Hulponderwijzers maakt de Keuze daartoe bepaalder, de Tractementen komen uit eigen boezem daar er geen onderstand van Stad of gemeente bestuur bestaat; de ongelijkheid van meisjes tot jongens is toe te schrijven aan het oprigten eener meisjesschool op de Elandsgracht. Het lokaal is door ineensmelting van Kamers verbeterd, doch nog niet zoo als men het wel wenschte". De emanciperende verzuiling moest nog beginnen, maar de onderliggende discriminatie was er al wel.

Op 25 februari 1853 doet Pieter van Solt een – althans van hem bekende – laatste poging om mee te dingen naar de vacatures op de bijzondere scholen der 2^e klasse. Hij vermeldt er expliciet bij dat hij weduwnaar is en vader van zes kinderen. Hij krijgt een oproep met onderstaande tekst:

Pieter doet het hele vakkenpakket, zonder de nieuw ingevoerde vreemde talen, maar scoort iets lager dan 10 jaar eerder. Niet alle uitwerkingen zijn in het archief aanwezig, hoewel hij wel alle opgaven – volgens de specificatielijst – heeft gemaakt. In 1853 genoot Pieter van Solt als Eerste Onderwijzer der 2^e Rang aan de Roomsch Catholijke Armenschool Nº1 te Amsterdam nog steeds een jaarinkomen van ƒ 400.-

Terugkijkend op zijn loopbaan valt op dat Pieter al op betrekkelijk jeugdige leeftijd in een soort eindpositie is beland en dat de maatschappelijke omstandigheden in de eerste helft van de 19^e eeuw voor hem niet gunstig zijn geweest. Pieter was kennelijk erg gemotiveerd om in het onderwijs te gaan werken en in voortdurende competitie te trachten zijn positie te verbeteren. De democratisering van 1848 en de daarop volgende formele afschaffing van de discriminatie op basis van religie kwam voor hem te laat – hij stierf op 48-jarige leeftijd in 1860 – om nog vooruit te kunnen komen.